Na zboczu Wzgórza Pamięci w Jerozolimie znajduje się słynne Yad Waszem, czyli Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu. Został on powołany w 1953 r. przez izraelski parlament Kneset, aby zbierać świadectwa historyczne o ofiarach oraz sprawcach zbrodni, a także tych, którzy w obliczu tragedii Żydów nie pozostawali obojętni. Najbardziej znany jest z nadawania tytułu “Sprawiedliwego wśród Narodów Świata” osobom, które z narażaniem życia ratowały Żydów podczas II wojny światowej.
Yad Waszem – oznacza „miejsce i imię” (lub „pomnik i imię) i zaczerpnięte jest z Księgi Izajasza: “Dam im miejsce w moim domu i w moich murach oraz imię lepsze od synów i córek, dam im imię wieczyste i niezniszczalne”…
Sala imion w Yad Waszem
Instytut składa się m.in. z Nowego Muzeum Historycznego wraz z “Salą Imion”, gdzie przechowywane są dane o Ofiarach Holokaustu. „Sala Imion” to pomieszczenie, w którym zgromadzono w segregatorach miliony imion i nazwisk zamordowanych w trakcie wojny Żydów. Miejsce to ma specjalną, bardzo wymowną konstrukcję. Z jednej strony wszędzie wokół widać segregatory. Człowiek ma świadomość tego, ile nazwisk mieści się na jednej kartce, ile kartek mieści się w jednym segregatorze i ile tych segregatorów jest… Gdy podniesie się wzrok w górę, można zobaczyć setki fotografii – zdjęć tych, którzy zginęli. Robi to niesamowite… przerażające wrażenie. Na koniec jeszcze jedno spojrzenie w dół… w tafli wody odbijają się twarze, tych którzy są u góry. Teraz zaczyna się lepiej rozumieć tekst, który jest mottem tego miejsca, czyli wspomniany fragment z Księgi Izajasza:„I dam miejsce w moim domu i w moich murach oraz imię („Jad wa-Szem”).
Instytut składa się też z Izby Pamięci, Ogrodu “Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata”, dwóch galerii sztuki, synagogi, archiwum i biblioteki, Doliny Zabitych Wspólnot i Międzynarodowej Szkoły Nauczania o Holokauście.
Instytutu jest ogromny, na odwiedzenie wszystkich miejsc potrzeba ładnych paru godzin. Na jego terenie znajduje się też kilkanaście mniejszych i większych pomników poświęconych zamordowanym. Szczególne miejsce upamiętnia, zamordowane w czasie Holocaustu dzieci – jest to chyba jedno z najbardziej poruszających i wstrząsających obrazów.
Sala dzieci…
“Sala dzieci” to miejsce, w którym poruszamy się w ciemności, trzymając się jedynie poręczy. Towarzyszy nam tylko blask odbijających się świec, a cała sala jest wypełniona zdjęciami dzieci, które odeszły…Z głośników są wyczytywane ich imiona i nazwiska oraz kraj pochodzenia, tak żeby uświadomić sobie, że każde dziecko, każda ofiara, to nie tylko numer wśród milionów pomordowanych. Każde z zamordowanych dzieci miało swoją historię, swoje marzenie i plany na przyszłość, które zostały brutalnie przerwane… Przed wejściem do budynku – właściwie groty, widzimy płaskorzeźbę małego chłopca o imieniu Uziel – to jego rodzice, chcąc uczcić pamięć syna, ufundowali to miejsce, poświęcone wszystkim dziecięcym ofiarom zbrodni.
Przypomnijmy, że w wyniku nazistowskiego ludobójstwa zginęło ok. 2 mln dzieci!
Janusz Korczak – Król Dzieci
Nie mniejsze wrażenie, sprawia miejsce i płaskorzeźba poświęcona Januszowi Korczakowi nazywanym Królem Dzieci. Wprawne oko zauważy, że dzieci, które obejmuje doktor, nie mają łokci – jest to symbol rezygnacji, opuszczonych dziecięcych ramion, które już nigdy nie wzniosą się do góry. Taką samą symbolikę, mają wznoszące się ku niebu ucięte kolumny i pręty, usytuowane przed wejściem do budynku. Pokazują nam one, jak nagle i brutalne zostało przerwane młode życie, i że dzieciom tym, już nigdy nie będzie dane dorosnąć.
Yad Waszem Bydlęcy wagon z Polski
Jeden z pomników to również urwany wiadukt kolejowy, na którym stoi bydlęcy towarowy wagon, służący w czasie II wojny światowej do przewożenia Żydów do obozów zagłady.
Wagon został podarowany Instytutowi przez Prezydenta Lecha Wałęsę i pochodzi z obozu Auschwitz-Birkenau.
Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata
W całym Yad Waszem posadzone są drzewa upamiętniające “Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata” – nie-Żydów, którzy ratowali Żydów w czasie Holocaustu, niejednokrotnie ryzykując własnym życiem. Obecnie, ze względu na brak miejsca, ich nazwiska umieszczane są na specjalnej ścianie pamiątkowej.
Yad Waszem Aleja Sprawiedliwych
Wśród drzewek posadzonych w głównej “Alei Sprawiedliwych” znajduje się też drzewko posadzone w 1963 r. przez Władysława Bartoszewskiego i Marie Kann w imieniu Rady Pomocy Żydom – “Żegota” – jedynej organizacji w okupowanej Europie powołanej w celu ratowania Żydów. A także Państwa Żabińskich z warszawskiego ZOO, Ireny Sendlerowej, Leopolda Socha, bohatera filmu Agnieszki Holland „W ciemności” i tysiąca innych bohaterów, którzy z narażeniem własnego życia udzielali pomocy Żydom. Uwagę zwraca drzewko i tabliczka poświęcona Oskarowi Schindlerowi – jest to jedyny, na terenie Instytutu, uhonorowany Niemiec.
Spośród 26 tys. wyróżnionych tytułem “Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata” jest ponad 6 tysięcy Polaków.
Tytuł “Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata” uprawnia do zasadzenia własnego imiennego drzewa w “Alei Sprawiedliwych”, ponadto jeżeli odznaczony zamieszka w Izraelu, do końca życia otrzymuje od izraelskiego rządu, emeryturę w wysokości średniej krajowej pensji i bezpłatną opiekę zdrowotną
Złamana Gwiazda Dawida
Samo Muzeum historyczne Yad Waszem, w którym znajduje się wspomniana już “Sala Imion”, mieści się w budynku przypominającym graniastosłup. Według architekta Moshe Safdie ma to symbolizować połowę Gwiazdy Dawida, ponieważ w czasie Holokaustu właśnie o tyle została zredukowana populacja żydowska. Ekspozycja składa się z wielu zapisków i dokumentów, w tym w języku polskim. Jest przedstawiona chronologicznie od początków nasilenia się antysemityzmu w Europie, palenia żydowskich książek w Niemczech, “Nocy kryształowej” , dojścia Hitlera do władzy, napaści na Polskę, wybuchu II wojny światowej, wywózki Żydów, budowy obozów Zagłady, aż po powstanie Państwa Izrael w 1948 r.
Galerie w symboliczny sposób, w raz z opowiadaną historią, schodzą w dół, jakby w stronę piekła i najmroczniejszej europejskiej historii, by pod koniec wystawy, symbolicznie wspiąć się do góry w stronę światła i czasów nowożytnych, dających nadzieję na przyszłość.
Sala Pamięci i wieczny ogień
Jednym z ważniejszych miejsc, w którym zazwyczaj odbywają się oficjalne uroczystości i wielcy tego świata składają symboliczne wieńce, jest półokrągła Sala Pamięci. W sali tej wśród krypt z prochami ofiar 22 obozów koncentracyjnych zawsze płonie wieczny ogień.
W takich chwilach zawsze nasuwa się nam cytat z “Medalionów” Zofii Nałkowskiej:
“Ludzie ludziom zgotowali ten los” …
Oby nigdy więcej…!
