Szabat, a jak Szabat to wiadomo, że chałka! Ale chałka, chałce nie równa. Może mieć warkocze o dwóch, a nawet sześciu splotach, może też mieć, o czym zapewne nie każdy wie – kształt klucza, korony a nawet ptaka! I to nie dlatego, że kogoś poniosła kulinarna fantazja, ale ma to oczywiście symboliczno-religijny charakter !
Na przykład w Szabat po Święcie Pesach zwyczaj żydowski nakazuje upiec chałkę, w którą włożony jest klucz lub po prostu chałkę w kształcie klucza.
Ale… ale… zanim odkryjemy tajemnice szabatowego klucza, zacznijmy może od samej chałki – dlaczego taka sobie zwykła buła ma, aż tak duże znaczenie?
Manna z nieba
Chałka nieodłącznie związana jest ze świętowaniem Szabatu, czyli najważniejszego święta w tradycji żydowskiej, które rozpoczyna się w każdy piątek o zachodzie słońca, a kończy w sobotę wieczorem. Na szabatowy stół trafiają wtedy dwie chałki przykryte serwetą , które symbolizują podwójną porcję manny z nieba, jaką Żydzi otrzymywali od Boga w każdy piątek w trakcie swej wędrówki przez pustynię. Serweta ma przypominać rosę, która pokrywała mannę.
Klucz do zagadki!
Jak widać, chałka sama w sobie, jest już jednym wielkim symbolem, ale dlaczego np. w Pesach pieczę się chałkę w kształcie klucza? Ano ma ona przynieść dobrobyt rodzinie i domowi, ponieważ zaraz po święcie Pesach otwierają się bramy niebios (stąd ten klucz do symbolicznego nieba) a Bóg jest otwarty na modlitwy i prośby do niego kierowane.
Dodatkowo zbliża się miesiąc Lyar kalendarza żydowskiego, a właśnie w tym miesiącu zaczęła spadać manna z nieba i jest to idealny moment, żeby o tę “mannę” i dobrobyt materialny się pomodlić!
Na początku zwyczaj ten był praktykowany głównie przez społeczność chasydzką. Obecnie, w dużej mierze dzięki mediom społecznościowym, i co rocznej paradzie zdjęć chałek w kształcie klucza, na wszelkiego rodzaju fejsbukowo-instagramowych “wallach” stał się tradycją dużo bardziej powszechną.
Perła w chałkowej koronie
Natomiast chałka, którą wypieka się na żydowski Nowy Rok, czyli na Rosz Haszana, jest okrągła lub ma kształt korony. Często dodaje się do niej rodzynki, miód, jabłka, aby ten nadchodzący Nowy Rok obfitował w dostatki i był nad wyraz słodki. Korona ma symbolizować ciągłość historii i tradycji Izraelitów, która jest przekazywana z pokolenia na pokolenia, ale symbolizuje też początek roku.
Rosz Haszana nazywana jest “Głową Roku”, jako że otwiera Nowy Rok. W to święto oprócz chałki w kształcie korony, największym przysmakiem jest głowa ryby, która powinna trafić do najważniejszego gościa, tak aby na nachodzący rok nie “został w ogonie”, ale miał dużo szczęścia i pomyślności!
Księga życia, Księga Śmierci!
Żydzi ukraińscy natomiast pieką na Jom Kipur (jedno z najważniejszych żydowskich świąt, zwanych też Dniem Sądu), chałki w kształcie ptaka. Dlaczego ptaka? Żydzi wierzą, że w tygodniu poprzedzającym święto, Bóg otwiera Księgę dobra i zła i waży ludzie uczynki, w Jom Kipur następuje ostateczna decyzja, czy zostaniesz zapisany do Księgi Życia, czy Śmierci – ten ptak ma zapewne symbolizować wzbicie/wzniesienie się do Boga, aby miłosiernie nas osądził.
Jak ważne jest to dla Żydów święto, może potwierdzić fakt, że w tym dniu ścisłego postu, nie działa nawet radio i telewizja, nie latają samoloty, o ruchu ulicznym nie wspominając. W tym dniu cały kraj pogrążony jest w modlitwie i zadumie.
Swojska buła z masłem
W Hiszpanii, Portugalii czy Afryce wypieka się raczej pity, czy placki niż chałki. Chałka to typowy wynalazek Żydów europejskich. Nie wielu z nas też pewnie wie, że to Żydom właśnie, zawdzięczamy obecność chałki w Polsce 🙂 przez 1000 lat wspólnej historii w każdy piątek pojawiła się na żydowskim stole ze względów religijnych.
Nam natomiast zapewne kojarzy się ze smakiem dzieciństwa, grubo posmarowana masłem ze słodką kruszoną i z kubkiem gorącego kakao 🙂 Chałka, którą znamy z polskich piekarni jest słodka i pokryta kruszonką, ta występująca w kuchni żydowskiej ma bardziej wytrawny smak.
Kto chętny spróbować swoich kulinarno-szabatowych sił? 🙂 Niech łapie!
Prosty przepis na szabatowa Chałkę!
Składniki:
- 10 dag suszonych drożdży
- 250 ml ciepłej wody
- 60 ml oleju roślinnego
- 1/2 filiżanki miodu lub 5 łyżek cukru
- 2 jajka
- 2 łyżeczki soli
- 60 dag mąki
- żółtko wymieszane z łyżką wody
- łyżeczka maku
Przygotowanie:
KROK 1: W dużej misce kruszymy drożdże i zalewamy 3–4 łyżkami ciepłej wody, odstawiamy na około 5 minut. Następnie mieszamy olej i miód lub cukier z pozostałą wodą. Jajka mieszamy z solą, drożdżami, wodą z olejem. Wsypujemy 1/2 mąki i wszystko mieszamy ręką. Zarabiamy stopniowo resztę mąki, zagniatamy i formujemy kulę. Ciasto powinno odchodzić od ścianek naczynia, być miękkie, ale lekko kleiste.
KROK 2: Następnie ciasto wyrabiamy przez 5–8 min na podsypanej mąką stolnicy, podnosząc je i rzucając o stolnicę, aż zrobi się gładkie i elastyczne. Następnie przekładamy do wysmarowanego olejem naczynia i obtaczamy, pokrywając warstwą oleju. Wyrobione ciasto przykrywamy i odstawiamy na około 1,5 godziny, aż wyrośnie i podwoi swoją objętość. Po tym czasie wyjmujemy ciasto na stolnicę, wybijamy z niego powietrze i dzielimy na 3 części.
KROK 3: Z każdej części ciasta formujemy w dłoniach długi wałek. Końce wałka powinny być trochę cieńsze. Następnie układamy wałki obok siebie. Zaczynając od środkowego, zaplatamy go z jednym z wałków bocznych, odwracamy i zaplatamy z drugiej strony, zwężając przy końcach. Chałka powinna być gruba w środku.
KROK 4: Na koniec ściskamy ciasto i wpychamy pod splot. Układamy na natłuszczonej blasze. Odstawiamy na ok. 1 godz. Następnie smarujemy chałkę rozmąconym z wodą żółtkiem i posypujemy makiem. Pieczemy 35–40 min w temp. 190°C.
Le chaim i na zdrowie! Twoja szabatowa chałka jest gotowa!
