Witaj szkoło! Może trochę na wesoło 🙂 Co ma wspólnego żydowska szkoła z dobrze nam znanym słowem “Belfer”? i czy Siksy chodzą do szkoły?
Siksa wcale nie pochodzi od sikania, a Belfer nie zawsze uczył w zwykłej szkole. Słowa Siksa i Belfer to jidyszyzmy, czyli zapożyczenia z języka jidysz, których na co dzień używamy, nie zawsze zdając sobie sprawę , że mają tak..tak.. żydowskie korzenie.
Belfer Roku
Dziś przyznajemy nauczycielom tytuł “Belfra Roku”, raczej zaszczytny, ale czy słusznie? Belfer był pierwotnie, tylko pomocnikiem żydowskiego nauczyciela Mełameda w Chederze, czyli w religijnej szkole podstawowej, przeznaczonej dla żydowskich chłopców. Później słowem tym zaczęto również, dodać trzeba, że z pewnym sarkazmem, określać nauczycieli szkół ogólnych.
Pomocnik nie zawsze pomocny
Tak naprawdę słowo Belfer,pochodzące z języka jidysz, a korzeniami sięgające niemieckiego słowa – behelfer – oznacza dosłownie “pomocnik” i jest żartobliwym, a nawet pogardliwym określeniem nauczyciela. Ma to związek z niskim poziomem nauczania w dawnej gminie żydowskiej w elementarnej szkole (Chederze) i niezbyt dobrą opinią o osobach pełniących tam funkcję pomocnika nauczyciela.
Czy Siksa dobrze się prowadzi?
Wracając natomiast do naszej Siksy. Siksa to przekształcone z języka jidysz, słowo Szikse (hebrajskie Szigsa) oznaczające “dziewczynę narodowości nieżydowskiej”, w dodatku dziewczynę nie do końca, że tak powiem… dobrze się “prowadzącą”. Potem w języku potocznym zaczęto mówić tak – również raczej z lekceważącym zabarwieniem – o każdej młodej dziewczynie.
Git, Gites i jaka jest Twoja szkolna Ksywka
Jidyszyzmów mamy w polszczyźnie całkiem sporo. Nie trzeba daleko szukać, wystarczy zajrzeć do pierwszej lepszej piekarni i zapytać np. o krakowskie Bajgle, czy znaną nam bardzo dobrze Chałkę.
Potoczne wyrażenie Wielkie mi Mecyje, młodzieżowe GIT, Gites, czy Ksywa. Często czyniony przez dzieci w szkole Rejwach, czy rozrzucone w nieładzie domowe Bambetle to wszystko słówka pozostawione nam przez “Starszych Braci w wierze” 🙂 No i oczywiście, jeszcze dobrze nam znane Hucpa i Sitwa.
Ciuch kupiony za Machlojkę
Do tej kolekcji należy dorzucić popularne słówko Ciuch, jak potocznie nazywamy ubranie, Machlojkę, czyli oszustwo, szachrajstwo i szwindel, które nie inaczej pochodzi od jidyszowego słowa machlojkes, czyli kłótnia, sprzeczka, awantura, zatarg i spór.
Do tego na przykład Ślamazara, czyli człowiek nad wyraz powolny, flegmatyczny, jednym słowem niezdara, to nic innego jak jidyszowe szlimazl, czyli nieszczęście, pech i niepowodzenie. A idąc tym tropem nieszczęśliwiec, pechowiec i ktoś niezdarny.
Bachor z Domu Publicznego
Mamy jeszcze Bachora, który w dawnych czasach oznaczał nieżonatego młodzieńca żydowskiego, z hebrajskiego bāḥū – kawaler, młodzieniec, chłopak. Pewnie kłopotliwy był dla swojej gminy, taki nieżonaty młodzian, stąd i dziecko, które delikatnie mówiąc, jest niesforne nieco, otrzymało to urocze bachorowe brzmienie.
Jest jeszcze swojski Bajzel…Uwaga! pierwotnie oznaczający Dom Publiczny, czyli bałagan od jidyszowego bajzl, oznaczającego hm… domek. Bezpośrednio lub za pośrednictwem niemieckiego słowa beisel, oznaczającego z kolei knajpę.
Belfer trafia za kratki
Ale to nie koniec niespodzianek, jidyszyzmy występują też delikatnie mówiąc w polszczyźnie niestandardowej, czyli mówiąc wprost w gwarze przestępczej. Jak na ten przykład słówko Git, czyli dobrze, w porządku, świetnie, czy wspomniana już Sitwa, czyli grupa osób wzajemnie się wspierających dla osiągnięcia korzyści własnych, czyli nic innego jak jidyszowa szitwes.
A wracając do naszego Belfra i jego powiązań ze światkiem przestępczym, to w gwarze więziennej Belfer oznacza więźnia wyróżniającego się nie inaczej, a wykształceniem i doświadczeniem, powiedzmy życiowym 🙂
Hm.. no to jak z tym Belfrem dzisiaj jest?
Dzieciom za to z okazji pierwszego dnia szkoły, życzymy szkoły Git, Gites bez Machlojek i Bajzlu, i bez Belfra Ślamazary!
Witaj szkoło! 🙂
