Ortodoksyjna tradycja żydowska zabrania wyobrażania na nagrobkach postaci ludzkich. Rzeźbiarze zgodnie z nakazami tradycji umieszczali, więc na nagrobkach motywy zaczerpnięte ze świata zwierzęcego i roślinnego.
» Dzięki temu dziś na ocalałych cmentarzach żydowskich w Polsce, możemy zanurzyć się w magiczny, symboliczny świat… i niczym Sherlock Holmes ruszyć tropem symboli, by starać się je odczytać…
Macewy u i ich symbolika
Przedstawienia symboliczne, komponowano zazwyczaj z wizerunków przedmiotów takich jak: świece, księgi, korona, dzban i misa, jak również roślin: drzewa i kwiaty oraz zwierząt. Ze świata zwierząt były to przede wszystkim: lwy, jelenie, gryfy, czasami niedźwiedzie, wilki, barany, zające, wiewiórki, jelenie, gołębie i orły.
Macewy – o czym nam mówią
» Poprzez symbole ukazywano też wybitne cechy zmarłego, a jakże! Najczęściej nawiązując do cytatu z Talmudu:
„Bądź wytrzymały jak tygrys, a lekki jak orzeł, rączy jak jeleń a silny jak lew, abyś mógł wypełnić wolę Ojca twego w niebiosach”.
» Często na macewach odnajdziemy przedstawienie świętych ksiąg, np. ustawionych w szafie, które miały podkreślać uczoność nieboszczyka i jego wielkie oddanie studiowaniu Tory. Z kolei o cnocie i szczodrości przypominała ręka wrzucająca monetę do skarbonki.
Macewa i nóż?
Profesję lub w ogóle działalność zmarłego wyrażano przy pomocy stosownych przedmiotów. Oprócz uniwersalnych symboli jak wąż Eskulapa, który symbolizował lekarza, na nagrobkach pojawiały się również typowo żydowskie „motywy” – jak np. „nóż”.
» A dlaczego nóż, to symbol żydowski? Ano symbolizował on nagrobek mohela, czyli osoby, która zajmowała się rytualnym obrzezaniem (tzw. brit mila) chłopców w ósmym dniu po narodzinach.
Jakie symbole znajdziemy jeszcze na macewach i co oznaczają?
» ZŁAMANA KOLUMNA, ŚWIECE, DRZEWO, MARTWE PTAKI: oznaczają śmierć i wyrażają żal po zmarłym.
» PTAKI: symbolizują dusze sprawiedliwych unoszące się ku niebu, mogą też oznaczać imiona Fajgel lub Cypora.
» GOŁĄB natomiast symbolizuje zgodę i miłość małżeńską, a także pokój czasów mesjańskich, może też oznaczać imiona Taube i Jona. Jest też symbolem duszy.
» PELIKAN: jest symbolem troski rodzicielskiej (niegdyś wierzono, że karmi swe młode własną krwią) i zazwyczaj wyraża wdzięczność synowska wobec rodziców.
» WĘŻORYBA: połykająca swój ogon symbolizuje wiarę w zamknięty krąg życia i śmierci.
» PALMA: oznacza nadzieję odkupienia bądź obfitość dóbr, jest także znakiem pokolenia Judy.
» KOLUMNY: niemal zawsze stanowiące obramowania całości nagrobka, nawiązują do kolumn – wiadomo – świątyni Jerozolimskiej 🙂 Jednocześnie oznaczają bramę, odwieczny symbol przejścia z tego do tamtego świata.
» ŚWIECZNIKI: oznaczają groby kobiet, których główną powinnością religijną była dbałość o świece szabasowe. W świecznikach często występuje symbol złamanej świecy. Świecznik jest też często przewrócony, oznacza to nagle przerwane życie kobiety.
» KORONA: jest symbolem religii mojżeszowej lub Tory, może też oznaczać mądrość i pobożność zmarłego oraz fakt, że był on głową rodziny. Jeżeli jednak korona jest podtrzymywana przez lwy, występuje wtedy w znaczeniu ściśle religijnym.
» LEW bowiem to uosobienie mocy i potęgi, symbol pokolenia Judy i rodu Dawida. Dwa lwy często podtrzymują symbole religijne: tablice z dekalogiem, czy koronę. Natomiast, gdy podtrzymują wazę z kwiatami (która jest zazwyczaj aluzją do drzewa życia) są wtedy symbolem opieki Boga nad Jego ludem. Lew może też oznaczać imię zmarłego: Lejb, Arie lub Yehuda.
» WINOROŚL I WINNE GRONA: symbolizują lud Izraela, a także prace i bogactwo, także bogactwo duchowe. Wyrażają też nadzieję mesjańską.
» PUSZKA OFIARNA: to symbol, że zmarły nie skąpił datków, jałmużna bowiem jest jednym z obowiązków religijnych.
» ROZWARTE DŁONIE – znaczą groby kapłanów, potomków Arona. Przynależność do stanu kapłańskiego i lewickiego jest u Żydów dziedziczna od czasów starożytnych. Uwaga! do dziś!
Kapłani także w diasporze, po upadku kultu świątynnego, zachowywali szczególne przepisy rytualne, a w czasie nabożeństw synagogalnych błogosławili wiernych gestem, który rzeźbiarze starali się oddać na nagrobkach.
» KSIĘGI: znaczą groby rabinów, uczonych i nauczycieli. Zdarza sie, że na grobach wybitnych uczonych wyobrażano ich dzieła wraz z tytułami.
» MISA I DZBAN: a czasem czynność obywania oznaczają groby lewitów. Niegdyś wykonawców pomocniczych funkcji liturgicznych w świątyni, a w nabożeństwach synagogalnych obmywających ręce kapłanów przed nabożeństwem.
» DŁOŃ Z GĘSIM PIÓREM, GĘSIE PIÓRO znaczą groby soferów, czyli kopistów Pisma Świętego i innych tekstów liturgicznych.
» GWIAZDA DAWIDA: na nowszych nagrobkach oznacza przynależność raczej narodową niż religijną, a nawet syjonistyczne przekonania zmarłego.
Więcej o symbolice macew i dlaczego cmentarz jest nieczysty i koheni nie mogą przebywać na cmentarzu, dowiesz się podczas naszego spaceru:
„Cmentarz żydowski – opowieści z krypty”
Zapraszamy!
Może Cię też zainteresuje?
